Аляксей Інакенцьевіч Антонаў - савецкі ваеначальнік, генерал арміі, член Стаўкі ВГК, начальнік Генеральнага штаба ў 1945-1946 гадах, першы начальнік Штаба Аб'яднаных узброеных сіл краін Арганізацыі Варшаўскага Дагавора. Праславіўся як таленавіты штабны афіцэр. Удзельнік Ялцінскай і Патсдамскай канферэнцый саюзнікаў. Адзіны з усіх савецкіх ваеначальнікаў, узнагароджаных ордэнам "Перамога" ў званні генерала арміі, і адзіны савецкі кавалер ордэна, якому не было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Тройчы кавалер ордэна Леніна, чатыры разы - ордэна Чырвонага Сцяга.
Будучы палкаводзец Аляксей Антонаў нарадзіўся 15 верасня 1896 года ў Гродне. Аб кар'еры афіцэра ён нават не думаў, хоць і бацька, і дзед яго былі афіцэрамі царскай арміі. Так ужо здарылася, што Аляксей быў балючым дзіцём і не мог служыць у войску. Аднак бацька не хацеў з гэтым змірыцца і вучыў сына ездзіць верхам, загартаў, прывучаў да спорту. Але ў 1908 годзе бацька памёр, маці з дзецьмі пераехала ў Пецярбург да сваякоў. А у 1915 годзе памерла і маці. Да гэтага моманту Аляксей ужо скончыў гімназію і паступіў у Петраградскі ўніверсітэт на фізіка-матэматычны факультэт. Але павучыцца не паспеў - грошай не было, і ён пайшоў працаваць бракаўшчыком на завод.
Пасля прызыву ў войска ў 1916 годзе Аляксея накіравалі на паскораны курс навучання ў Паўлаўскую ваенную вучэльню, і праз год ён у званні прапаршчыка ўжо ўдзельнічаў у баях на Паўднёва-Заходнім фронце, дзе атрымаў аскепкавае раненне. Ачуняўшы, абараняў сталіцу ад войскаў генерала Карнілава. У гады Грамадзянскай вайны Антонаў пачаў службу са штабных пасад. З 1919 года ваяваў супраць белагвардзейцаў на Кубані і поўдні Украіны. І рабіў гэта паспяхова - вайну скончыў на пасадзе начальніка штаба 45-й брыгады Чырвонай арміі і быў узнагароджаны Ганаровай зброяй Рэўваенсавета.
Дамогшыся поспехаў па службе, Антонаў вырашыў стаць кадравым вайскоўцам. Ён быў адным з нямногіх камандзіраў такога ўзроўню без ваеннай адукацыі. Таму ў 1928 годзе паступіў у Ваенную акадэмію. У час вучобы Антонаў прадэманстраваў навуковы падыход да даследаванняў, аналітычны склад розуму, здольнасці да замежных моў. Авалодаў французскай мовай, добра ведаў польскую і нават атрымаў кваліфікацыю ваеннага перакладчыка. Пісьменнага афіцэра прызначылі начальнікам штаба 46-й стралковай дывізіі. Камандуючы Украінскай ваеннай акругай Іона Якір не раз адзначаў таленавітага афіцэра і добра аб ім адклікаўся. У 1933 годзе Аляксей скончыў аператыўны факультэт акадэміі, пасля чаго накіраваўся служыць ва Украіну. З 1935 года ён займаў пасаду начальніка аператыўнага аддзела штаба Харкаўскай ваеннай акругі. Яго заўважыла вышэйшае кіраўніцтва (наркам Варашылаў дзякаваў Антонаву за выдатна праведзеныя тактычныя вучэнні), і неўзабаве таленавіты камандзір быў накіраваны на вучобу ў нядаўна якая адкрылася Акадэмію Генеральнага штаба РККА. У сакавіку 1941 года генерал-маёр Антонаў атрымаў пасаду намесніка начальніка штаба Кіеўскай асобай ваеннай акругі. Потым стаў начальнікам штаба гэтай акругі, займаўся пытаннямі мабілізацыі, эвакуацыі, фармаваннем новых воінскіх часцей і злучэнняў.
У пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны генерал Антонаў узначаліў штаб Паўднёвага фронта. Дзякуючы разлікам ваеначальніка РСЧА ў жніўні 1941 года нанесла паражэнне немцам пад Таганрогам. Страты ворага склалі 35 тысяч чалавек. У канцы 1941 гады за паспяховае правядзенне аперацый па вызваленні тэрыторыі Растоўскай вобласці А.І. Антонава ўзнагародзілі ордэнам Чырвонага Сцяга і прысвоілі званне генерал-лейтэнанта. Ён правёў яшчэ некалькі паспяховых аперацыяй, аднак памылкі Стаўкі і камандаванні Паўднёва-Заходняга фронту прывялі да цяжкай паразы савецкіх войскаў пад Харкавам у траўні 1942 года. Тым не менш яго поспехі былі заўважаны, і ў снежні 1942 года начальнік Генеральнага штаба А.М. Васілеўскі прапанаваў Антонаву пасаду свайго намесніка - начальніка Аператыўнага ўпраўлення Генеральнага штаба, асабліва падкрэсліўшы адабрэнне яго кандыдатуры І.У. Сталінам.
У абавязкі генерала ўваходзілі збор зводак з франтоў, іх дэталёвы аналіз і штодзённыя даклады Стаўцы. Але Антонаў рваўся на фронт, а яму кожны раз адмаўлялі, падкрэсліваючы, што ягонае месца ў Генеральным штабе. І толькі пасля таго, як з удзелам Антонава было распрацавана некалькі паспяховых аперацый, а яго заслугі і аўтарытэт прызналі многія, у тым ліку і Сталін, генерал змірыўся са сваім лёсам. Антонаў часта меў зносіны са Сталінам, і гісторык Дзмітрый Валкагонаў пазней пісаў, што ён аказаў на «бацьку народаў» не меншы ўплыў, чым Жукаў, Цімашэнка ці Васілеўскі. Ягоная штабная культура, арганізаванасьць, адказнасьць вельмі імпанавалі Сталіну. Пачынаючы з Курскай аперацыі генерал-палкоўнік удзельнічаў у распрацоўцы ўсіх ключавых ваенных бітваў і кампаній на ўсіх франтах. Гэта ён распрацаваў аперацыі па вызваленні Украіны, Крыма, выхаду да заходняй мяжы СССР, разгрому групы армій "Поўнач", поўнага зняцця блакады Ленінграда, вызвалення Прыбалтыкі. Вялікую ролю адыгралі распрацоўкі Антонава ў арганізацыі летняй вызваленчай кампаніі 1944 года. Галоўны ўдар планавалася нанесці на Беларускім напрамку пры падрыхтоўцы аперацыі "Баграціён". Генштаб надаў адмысловую ўвагу мерапрыемствам па дэзінфармацыі суперніка, стварыўшы ў немцаў уражанне аб пачатку летняга наступу на Ўкраіне. Гэта ўвяло ворага ў зман, і ў выніку аперацыя «Баграціён», якая доўжылася два месяцы, скончылася поўным разгромам ворага.
6 чэрвеня 1944 гады саюзнікі адкрылі другі фронт, і з'явілася неабходнасць каардынацыі сумесных дзеянняў. Антонаву даводзілася ўзгадняць аб'екты для бомбавых удараў, радыус дзеянняў саюзных ВПС, кірунак нападаў войскаў і франтоў. На Ялцінскай канферэнцыі ў лютым 1945 года менавіта Антонаву Сталін даручыў выступіць з падрабязным дакладам аб становішчы на савецка-германскім фронце і аб планах савецкага камандавання. Разлікі Антонава былі надзвычай дакладныя і падрабязныя, і нядзіўна, што яго аўтарытэт як таленавітага стратэга рос з кожным днём. Біёграфы падлічылі: у 1943-1945 гадах у крамлёўскім кабінеце Сталіна ён быў не менш за 238 разоў, а гэта часцей, чым хто-небудзь з іншых кіраўнікоў Узброеных сіл. У лютым 1945 гады Антонаў заняў месца начальніка Генштаба. А ўжо 4 чэрвеня 1945 года военачальніка ўзнагародзілі вышэйшым ваенным ордэнам СССР "Перамога". Узнагароджанне, па сваёй сутнасці, было ўнікальным — усе кавалеры ордэна, акрамя Антонава, складаліся ў званні не ніжэй за маршал, і ўсе яны, акрамя маршала Талбухіна, былі Героямі Савецкага Саюза.
Пасля завяршэння вайны А.І. Антонаў займаўся пытаннямі дэмабілізацыі, змены арганізацыйнай структуры войскаў і ваенных навучальных устаноў, а ў канцы 1948 года яго перавялі ў Закаўказскую ваенную акругу, дзе ён стаў намеснікам яго камандуючага, а потым і камандуючым. У маі 1955 года Антонава прызначылі начальнікам штаба Аб'яднаных узброеных сіл дзяржаў Варшаўскага дагавора. Гэтая пасада стала для яго апошняй. Ён асабіста браў удзел у правядзенні вялікай колькасці вучэнняў войскаў саюзных краін. Новыя структуры ствараліся з цяжкасцю, але начальнік гэтага штаба, які вытрымаў на сваіх плячах страшны цяжар вайны, вельмі хацеў і тут зрабіць усё максімальна добра. Працы было безліч, у гэты ж напружаны момант памерла яго жонка, і здароўе генерала дало збой. Аляксей Інакенцьевіч Антонаў памёр у Маскве 18 чэрвеня 1962 года ва ўзросце 65 гадоў. Урна з прахам выбітнага палкаводца пахавана ў Крамлёўскай сцяне на Краснай плошчы (№ 42-левая). Імя генерала арміі Антонава займае бачнае месца ў слаўным шэрагу савецкіх военачальнікаў.
Свае добрыя ўспаміны аб Антонаве - ваеначальніку і чалавеку пакінулі многія людзі, якія добра яго ведалі.
Сястра Людміла Інакенцьеўна Антонава пра брата: «Ён ніколі ні на кога не падвышаў галасы. У сваіх адносінах з навакольнымі быў роўным, прамым, уважлівым, чулым. Будучы вельмі акуратным, ведаючы кошт часу, патрабаваў гэтага і ад іншых. Ён вельмі любіў дзяцей (сваіх дзяцей у яго не было), любіў моладзь. З вялікай павагай ставіўся да памяці бацькі і маці, захоўваў іх фатаграфіі, лісты - як рэліквіі».
Намеснік камандуючага войскамі Паўночна-Каўказскага фронту Р. Я. Маліноўскі аб Антонаве (1942 г.): «Ён, несумненна, валодаў выдатнымі арганізатарскімі здольнасцямі, геніяльным зразуменнем задум суперніка і ўменнем хітра разбурыць гэтыя задумы».
Начальнік Генеральнага штаба А. М. Васілеўскі (з уяўлення да ўзнагароджання ордэнам Леніна, люты 1945 г.): «Генерал войска Антонаў А. І., быўшы Першым Намеснікам начальніка Генштаба, фактычна з вясны 1943 г. нясе на сабе ўвесь цяжар працы начальніка Генштаба пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання і суцэль з ёю спраўляецца. Выдатна кіруе працай усяго Цэнтральнага апарата НКА».
Генерал арміі С. М. Шцеменка: «Без перабольшання можна сказаць, што Аляксей Інакенцьевіч быў чалавекам выключным. Яго адметнымі рысамі з'яўляліся перш за ўсё высокая эрудыцыя, агульная і асабліва ваенная культура, якія выяўляліся ў шыраце і глыбіні падыходу да ўсіх пытанняў працы, у мове, паводзінах, адносінах да людзей».
Авіяканструктар А. С. Якаўлеў: «Гэты культурны і адукаваны чалавек рабіў вельмі спрыяльнае ўражанне. Антонаў быў вельмі блізкі да Сталіна, які лічыўся з яго меркаваннем, меў да яго відавочную сімпатыю і давер, праводзіў удваіх з ім доўгія гадзіны, абмяркоўваючы становішча на франтах і плануючы будучыя аперацыі. Антонаў трымаўся проста, без фанабэрыстасці і гонару».
Маршал Савецкага Саюза Г. К. Жукаў: «Аляксей Інакенцьевіч быў у вышэйшай ступені пісьменны вайсковец, чалавек вялікай культуры і абаянні».
Генерал арміі Антонаў меў узнагароды СССР: ордэн «Перамога», тры ордэны Леніна, чатыры ордэны Чырвонага Сцяга, два ордэны Суворава 1-й ступені, ордэн Кутузава 1-й ступені, ордэн Айчыннай вайны 1-й ступені, восем медалёў; узнагарода Расійскай імперыі: ордэн святой Ганны 4-й ступені з надпісам "За адвагу" (1917); 14 замежных узнагарод (Польшча, Францыя, Чэхаславакія, Югаславія, ЗША, Манголія, КНДР, Балгарыя).
Імем палкаводца названы: Санкт-Пецярбургскае (Ленінградскае) вышэйшае ваенна-тапаграфічнае каманднае Чырванасцяжнае ордэна Чырвонай Зоркі вучылішча; вуліцы Генерала Антонава ў Маскве і Данецку. У горадзе Гродна, дзе нарадзіўся А. І. Антонаў, яго імем названы сярэдняя школа № 11 і вуліца ва ўсходняй частцы горада. У доме, дзе нарадзіўся А. І. Антонаў, у 1980-я гады быў створаны музей у яго гонар, і на доме ўстаноўлена мемарыяльная дошка. Больш за сто гадоў прастаяў драўляны дом-музей, дзе нарадзіўся генерал, але блізкасць да гарадскога рынку яго загубіла. Невядомыя спалілі яго, але мемарыяльная дошка цудам захавалася. Цяпер яна знаходзіцца на суседнім будынку - рэдакцыі газеты "Гродзенская праўда". 5 лістапада 2021 года ў Гродне ля ўвахода на гарадскія воінскія могілкі (па праекту скульптара Уладзіміра Панцялеева) адбылося ўрачыстае адкрыццё бюста-помніка ўраджэнцу г. Гродна генералу арміі А.І. Антонаву. Вышыня помніка з пастаментам складае каля 4 метраў. Бюст выкананы з бронзы, падстава - з граніту. На помніку размешчаны бронзавы ордэн «Перамога», якім быў узнагароджаны ваеначальнік. Было б лагічным унясенне імя нашага знакамітага земляка ў спіс ганаровых грамадзян Гродна.
- Алексей Антонов в 1926 году
- Начальник Генерального штаба А.М. Василевский (в центре), его заместитель А.И. Антонов (справа) и командующий войсками Центрального фронта К.К. Рокоссовский в поселке Свобода Курской области. 1943 г.
- Первый заместитель начальника Генерального штаба А.И. Антонов (справа) и начальник Оперативного управления Генерального штаба С.М. Штеменко. 1944 г.
- Алексей Антонов в Ялте (стоит во втором ряду третий справа). 1945 год
- Военные советники СССР на Ялтинской конференции 1945 г. В центре – генерал армии А.И. Антонов
- Маршал авиации Ф.Я. Фалалеев, генерал армии А.И. Антонов, и Маршал Советского Союза Г.К. Жуков. 1945 г.
- Фрагмент картины «Ставка перед штурмом Берлина». Художник Н. Овечкин
- Начальник Генерального штаба Красной Армии генерал армии А. И. Антонов
- Н.М. Шверник и А.И. Антонов. Награждение правительственной наградой 23.11.1946 г.
- Алексей Иннокентьевич Антонов и Ольга Васильевна Лепешинская (вторая жена) во время отдыха в Карловых Варах. Начало 1960-х гг.
Дакументы аб узнагароджанні А.І. Антонава з сайта памяць народа
Награды: Ордэн Чырвонага Сцяга ад 27.03.1942;
Ордэн Чырвонага Сцяга ад 13.12.1942;
Ордэн Суворава I ступені ад 22.02.1943;
Ордэн Кутузава I ступені ад 22.02.1944;
Медаль "За абарону Каўказа"ад 19.06.1940;
Ордэн Суворава I ступені ад 29.07.1944;
Ордэн Чырвонага Сцяга ад 03.11.1944;
Ордэн Леніна ад 21.02.1945;
Дукельскі памятны медаль 1945 г.;
Чэхаславацкі ваенны крыж 1945 г.;
Ордэн Белага льва I ступені 1945 г.;
Ордэн Перамогі пекла 04.06.1945;
Медаль "За вызваленне Карэі" ад 16.10.1948;
Медаль "Кітайска-Савецкая дружба";
Ордэн Чырвонага Сцяга ад 20.06.1949;
Ордэн Айчыннай вайны І ступені. |  |
Указ Президиума Верховного Совета СССР № 219/181 от 03.11.1944 о награждении Орденом Красного Знамени генерала армии Антонова Алексея Иннокентьевича
Указ Президиума Верховного Совета СССР № 220/269 от 21.02.1945 о награждении руководящего состава Красной Армии за выслугу лет орденом Ленина, в числе которых и генерал армии Антонов Алексей Иннокентьевич
Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы